Віртуальны выбар Украіны

Сем гадзін вечара перад днём галасаваньня на галоўнай вуліцы сталіцы Захаду Ўкраіны — Львове — у коле стаіць дзесятак мужчын «за пяцьдзесят». Горача махаючы рукамі і пераходзячы на крык, яны спрачаюцца аб палітычным будучым Украіны. Спрэчка ўзьнікла спантанна: нехта выгульваў сабаку, нехта ішоў з крамы. Палітычныя жарсьці паглынулі людзей так, што, здаецца, яны забыліся пра навакольны сьвет.

Падобныя спрэчкі здараюцца ў Львове ў апошнія дні перад выбарамі зь дзіўнай рэгулярнасьцю. Вакол выбараў згусьціліся вялікія грошы, гіганцкія масы людзей і абсалютна нязначная колькасьць надзей на зьмены.

17 студзеня ва Ўкраіне адбудзецца першы тур прэзыдэнцкіх выбараў. У выбарчых бюлетэнях, якія больш нагадваюць рулён шпалераў, напісаныя 18 прозьвішчаў. Усіх іх экспэрты падзяляюць на тры катэгорыі. 

Першыя – гэта цяжкавагавікі: прэм’ер-міністар Юлія Цімашэнка і фаварыт усходу Віктар Януковіч. Другая група — менш сур’ёзная кандыдаты, якія наўрад ці выйдуць у другі тур, дата якога ўжо вядомая. Сярод іх былы сьпікер парлямэнту Арсеній Яцэнюк, банкір Цігіпка, цяперашні сьпікер Уладзімер Літвін і прэзыдэнт і колішні лідэр усіх «аранжавых» Віктар Юшчанка. І трэція – тэхнічныя кандыдаты-дублёры першай групы. Яны выконваюць функцыю ўдзелу ва ўчастковых выбарчых камісіях, дзе галасуюць абсалютна так, як тое робіць асноўны кандыдат, якога яны падмяняюць. 

«Віртуальныя выбары» гіганцкіх маштабаў

Для трыюмфу дэмакратыі патрэбныя немалыя рэсурсы, у тым ліку і людзкія. Выбарчыя камісіі фармуюцца зь людзей, якія прадстаўляюць кандыдатаў. Кожны зь іх, такім чынам, мусіць прадставіць каля 67 тысяч чалавек для сяброўства ў гэтых камісіях. Акрамя гэтага кандыдаты маюць права накіраваць сваіх назіральнікаў. Гэта яшчэ 67 тысяч, агулам каля 130 тысяч, якія трэба памножыць на 18 (колькасьць кандыдатаў). Зрабіўшы гэта, вы атрымаеце лічбу людзей, якія афіцыйна задзейнічаныя толькі ў працэсе выбараў у дзень галасаваньня. 

Але сакратар арганізацыі «Камітэт выбаршчыкаў Украіны» Аляксей Лычковах, што ўжо шмат гадоў займаецца назіраньнем за выбарамі, называе цяперашнія выбары «віртуальнымі». 

«Ніводная праграма кандыдатаў практычна нецікавая людзям, і ніхто з кандыдатаў не цікавіцца тым, што цікава людзям, — лічыць Аляксей. — У выніку, украінская выбарчая кампанія характарызуецца невялікім выкарыстаньнем людзей і валянтэраў. Аснова кампаніі — віртуалізацыя кандыдатаў – білборды і тэлебачаньне, якое бясконца круціць агітацыйныя ролікі. Дыскусій аб праграмах таксама няма. Максымум, што абмяркоўваецца – лёзунгі, асобы, а не праграмы. Былі сарваныя дэбаты [на тэлебачаньні – аўт.]». 

«І людзі разумеюць, што кандыдатам няма чаго сказаць. У выніку ў Інтэрнэце ўсё перайшло ў вайну камэнтароў і гумар. Дайшло да таго, што многія моцныя інфармацыйныя сайты зачынілі магчымасьць камэнтаваць артыкулы пра выбары. Бо на кожную выбарчы артыкул “вывальецца” вялізная колькасьць лайна». 

Інтэрнэт на ўкраінскіх выбарах стаў нечым, што дазваляла ачысьціць мазгі ад задзяўбаўшай агітацыі. Як адна з прыкмет гэтага – вялізная папулярнасьць сацыяльнай сеткі, назва якой гаворыць за сябе —  durdom.in.ua. А вось агітацыя ў Сеціве пакуль не прынесла кандыдатам асаблівых перавагаў. Адзін зь іх нават паспрабаваў стварыць уласную сацыяльную сетку, прызначаную для сваёй падтрымкі, але ідэя правалілася і сетка закрылася, бо ўдзельнікамі яе сталі ў асноўным сябры кандыдацкага штабу. 

Як не згубіць голас?

У вялікай, але дастаткова занядбанай актавай залі былога дзіцячага садку клясычнага савецкага мікрараёну Львову ідзе бясконцае паседжаньне выбарчай акруговай камісіі. Кожны з 18 кандыдатаў мае права прапанаваць па два прадстаўніка ў камісіі. Гэту 118-ю камісію ўзначальвае Богдан Храпко — высунуты па ініцыятыве Юшчанкі палітык з 20-гадовым стажам дэпутацтва і грамадзкай дзейнасьці. У ідэальна белай кашулі і дарагім пінжаку ён выглядае дастаткова недарэчна, седзячы за пашарпанай школьнай партай на месцы кіраўніка камісіі. У будынку камісіі — хаос. Бясконцая плынь людзей зь мясцовых участкаў, бесьперапынныя тэлефонныя званкі, паперы і пячаткі, якія перадаюцца з рук у рукі. 

У дзьверы маленькага кабінэту спадара Храпко ўрываецца маладая жанчына. Яе не ўключылі ў сьпісы выбаршчыкаў. Але адзін тэлефонны званок кіраўніка камісіі вырашае пытаньне. Заўтра на участкі 118-й акругі прыйдзе 120 тысяч чалавек.

Праблема «няўключаных» у сьпісы выбаршчыкаў — надзённая для ўсёй Украіны. Закон і пастановы Цэнтральнай выбарчай камісіі, большасьць у якой, па словах Аляксея Лычковаха, падтрымлівае Віктара Януковіча, маюць розныя погляды на тое, ці можна ўключаць выбарцаў у дзень галасаваньня. Любы выбаршчык тэарэтычна можа прагаласаваць двойчы і тройчы, калі яго згадзяцца ўключыць у той ці іншы сьпіс на розных ўчастках. Гэта можа стаць галоўнай магчымасьцю для фальсыфікацый, адзначаюць экспэрты. 

Толькі на 118-й акрузе за апошнія тыдні «знайшлося» 6 тысяч ня ўлучаных у сьпісы выбаршчыкаў. Колькі іх будзе ў дзень галасаваньня, ніхто ня ведае. Але спадар Храпко мае «ўласны» рэцэпт на такі выпадак: калі выбаршчык пасьпее абысьці ўсіх сяброў камісіі, і кожны зь іх згадзіцца на тое, каб ўлучыць яго ў сьпіс, то ён дасягне сваю мэту і прагаласуе. Зрэшты, на кожнай акрузе сваё стаўленьне да гэтай праблемы. 

«Радзіма фальсыфікацый»

«Большая частка ўсіх фальсыфікацый, якія дзейнічаюць ва Ўкраіне і краінах СНД, прыдуманыя альбо ва Ўкраіне альбо грамадзянамі гэтай краіны», — упэўнены спадар Лычковах. 

З дапамогай мабільнага тэлефону можна выгодна прадаць свой голас (да 200 грыўнаў — каля 18 эўра). Для гэтага ў кабінцы ў час галасаваньня трэба пасьпець сфатаграфаваць крыжык, які выбаршчык паставіў насупраць прозьвішча патрэбнага кандыдата, і адаслаць гэта фота праз mms-паведамленьне на пэўны нумар. І чакаць папаўненьне мабільнага рахунку на ўзгодненую суму. 

Усё б было добра, калі б не Камітэт выбаршчыкаў, які прапанаваў аматарам платнага галасаваньня схему хуткага назапашваньня капіталу. З дапамогай плёнкі ад пачкі цыгарэт, з намаляванай на ёй крыжыкам, можна адаслаць дзесятак такіх mms на розныя нумары, проста перасоўваючы патаемны крыжык на нябачнай на фота плёнцы і фатаграфуючы яго насупраць розных прозьвішчаў. Такая «антыфальсыфікацыйная» схема была прыдуманая пасьля вопыту продажу галасоў на мінулых выбарах мэра Кіева ў 2007 г. 

Украінцы ўпэўненыя, што калі яны не прагаласуюць, іх голас скрадуць. Асабліва гэта можа назірацца ў вясковай мясцовасьці, адзначаюць назіральнікі. 

«Толькі калі я прагаласую, мой голас застанецца пры мне, — чую я ў дваццаты раз ад шарагоўца на вуліцы. – Але галасаваць няма за каго», — вельмі часта працягваюць мае суразмоўцы. 

Згодна з сацыялягічнымі апытаньнямі, каля 76% выбарцаў не зьбіраюцца прадаваць свой голас, нягледзячы на тое, што большая частка ўкраінцаў нічога не чакаюць ад гэтых выбраў. Але каля 60% патэнцыйных выбаршчыкаў занепакоеныя магчымымі фальсыфікацыямі, таму шмат хто прыйдзе на выбарчыя ўчасткі, каб іх галасы не былі скрадзеныя. 

«Тэхнічныя» кандыдаты і пан «Проціўсіх»

Ёсьць яшчэ адна катэгорыя кандыдатаў, якую Аляксея Лычковах называе «прыдуркі». Напрыклад, Васіль Васільевіч Проціўсіх калісьці насіў прозьвішча Гуменюк, але зьмяніў яго за паўгода да выбараў. Цяпер Васіль Васільевіч кандыдат у прэзыдэнты. Аб вышэйшай дзяржаўнай пасадзе ён і ня марыць, але затое весела ўсім. 

«Усе разумеюць, што “тэхнічныя” кандыдаты не прэтэндуюць ні на перамогу, ні нават на дастатковую ўвагу да сваёй пэрсоны ці партый – тым больш апошніх у іх няма. Цягам кампаніі яны альбо палівалі “чарнухай” канкурэнтаў, ці падавалі скаргі ды зыскі ў камісіі і суды», — кажа Аляксей Лычковах. 

На думку Аляксея, цяпер украінцы сталі разумнейшымі за кандыдатаў у прэзыдэнты і сталі дакладна абмяжоўваць «моцную руку». «Падобную рыторыку людзі адхіляюць. Як прыклад — стаўленьне да пэрспэктыўных у пачатку гонкі кандыдатаў Грыцэнка і Яцэнюка, якія згубілі сваіх прыхільнікаў з-за падобнай “франтавой” кампаніі». 

«Прэзыдэнцкія паўнамоцтвы ва Ўкраіне дастаткова разбалянсаваныя і абмежаваныя, — кажа спадар Лычковах. — У выніку фігура прэзыдэнту без падтрымкі ў парлямэнце — пустая, усе дзеяньні яе ўспрымаюцца даволі не раўназначна. Таму цяпер, у час украінскіх выбараў, ідзе рэальная барацьба за трэцяя месца, каб зарабіць як мага больш галасоў на наступных парлямэнцкіх выбарах і весьці гандаль у вышэйшых эшалёнах». 

Хаця большасьць украінцаў і зьбіраецца прыйсьці на выбары, але веры ў тое, што іх голас на нешта паўплывае, няма. Іх вера засталася недзе ў 2004-м.