Ці падобны аўтарытарызм і праблемы вышэйшай адукацыі ў Кітаі да стану спраў у беларускіх ВНУ

Крыніца фота: chinasmack.com

Штогод Кітай дэманструе эканамічны рост, пры гэтым, як лічаць многія даследчыкі, востра мае патрэбу ў наватарах, якіх не рыхтуюць універсітэты. Беларусь доўга старалася захаваць старыя савецкія схемы ў адукацыі, але неўзабаве падобна, што далучыцца такі да Балонскага працэсу інтэграцыі сістэм адукацыі ў Еўропе, хоць і захаваўшы свае аўтарытарныя асаблівасці. Рашэнне беларускіх уладаў пра далучэнне да Балонскага працэсу шмат у чым было прадыктаванае жаданнем прыцягнуць замежных студэнтаў, з Кітаю ў тым ліку. У гэтым кантэксце стан кітайскай вышэйшай адукацыі вельмі цікавы.

Летам 2008 года вэб-сайт аднаго з паважаных універсітэтаў Пекіна выставіў нечаканую публікацыю. Гэта было інтэрв'ю Бінглін Гу, прэзідэнта універсітэта Цінхуа, у якім гаварылася, што кітайская сістэма вышэйшай адукацыі «залівае лайно ў розумы студэнтаў». Так пачынаецца вялікі артыкул выдання Times higher education пра кітайскую сістэму адукацыі, многія моманты у якім цікавыя і для Беларусі. Generation.by публікуе скарочаную версію артыкула ў перакладзе на беларускую.

«Сур'ёзная ўніверсітэцкая карупцыя, сухі навучальны план і асноўныя метады выкладання, якія заснаваныя на завучванні прыводзяць да таго, што студэнты паступова губляюць цікавасць да вучобы і выходзяць з універсітэта «бяздушнымі зомбі», – усё гэта цытаты з інтэрв'ю кіраўніка кітайскага ўніверсітэта.

«Старамодныя метады выкладання і састарэлыя матэрыялы прыводзяць да таго, што наша грамадства губляе мноства Да Вінчы і Білаў Гейтсаў. Да цяперашняга моманту Кітай не можа пахваліцца нобелеўскімі лаўрэатамі, што звязана з існуючай сістэмай адукацыі», – гаворыцца ў артыкуле ад асобы Гу.

Як выявілася, артыкул быў напісаны і размешчаны на сайце хакерамі. Яго хутка знялі, але водгук і абмеркаванне ў сацыяльных сетках далі зразумець, што заклікі матэрыялу, адрасаваныя кітайскім універсітэтам, не пазбаўленыя падстаў і падтрымліваецца многімі людзьмі.

Хто баіцца Вялікага Дрэннага Цмока

Штогод загалоўкі розных выданняў свету поўняцца заявамі, што кітайскія універсітэты выпусцілі рэкордную колькасць спецыялістаў і даганяюць Захад у рэйтынгу лепшых ВНУ. Але самі ўдзельнікі вышэйшай адукацыі кажуць, што сістэма ў глыбокім крызісе. Адно з апошніх меркаванняў адносна адукацыі ў Кітаі, выказанае ў кнізе, выдадзенай у 2014 годзе прафесарам універсітэта штата Арэгон Йонг Чжао. Назва кнігі кажа пра многае: «Хто баіцца Вялікага Дрэннага Цмока: Чаму ў Кітаі самая лепшая (і самая горшая) сістэма адукацыі ў свеце?»

Йонг Чжао вырас і атрымаў адукацыю ў паўднёва-заходняй правінцыі Кітая Сычуань. Затым у пачатку 1990-х ён пераехаў у ЗША, дзе зрабіў паспяховую акадэмічную кар'еру. Яго кніга заклікана выкараніць той небяспечны, на яго погляд, міф пра перавагу кітайскага адукацыі, які пануе на Захадзе.

У ЗША і Вялікабрытаніі, адзначае Чжао, палітыкі аслепленыя поспехамі кітайскіх школьнікаў па выніках PISA, якія параўноўваюць здольнасці пятнаццацігадовых падлеткаў з розных краін у галіне матэматыкі, прыродазнаўчых навук і чытання. Калі чыноўнікі прыязджаюць у Кітай, яны бачаць, што вучні ў школах працуюць на больш высокім узроўні, чым у іх родных краінах, і мараць здзейсніць «культурную рэвалюцыю» ў сябе на радзіме, каб дасягнуць кітайскага ўзроўню.

Але меркаванне Чжао падобна з меркаваннем хакера з універсітэта Цінхуа, хіба што больш тонка выказанае і абапіраецца на вялікую колькасць фактаў. Ён лічыць, што кітайская школьная адукацыя з'яўляецца аўтарытарнай, разбурае творчыя імкненні і ўнутраную цікавасць да навучання, прымушаючы школьнікаў вучыцца з-за страху перад іспытам ва ўніверсітэт.

Хоць у фокусе ўвагі кнігі Чжао знаходзяцца кітайскія школы, праблемы існуюць і ва ўніверсітэцкай сістэме. Аўтар адзначае, што ў школе вучні працуюць, як паднявольныя рабы, рыхтуючыся да гаокао – дзяржаўнага вышэйшага ўступнага іспыту. На старэйшых курсах універсітэта студэнтам ўжо не пагражаюць ніякія уступныя экзамены, і іх матывацыя рэзка падае.

Калі няма нікога, хто прымушаў бы вучыцца, студэнты робяць тое, што ім падабаецца. Я не думаю, што хоць хтосьці ва ўніверсітэце стараецца так, як ён рабіў гэта ў выпускным класе школы. Усё як быццам здзяйсняюць круіз ў гэтай сітуацыі, а не грабуць самі.

Скаргі на адсутнасць творчага падыходу ў ВНУ маюць наступствы далёка за межамі адукацыі. Кітай мае патрэбу ў інаватарах і прадпрымальніках, здольных стварыць новыя Apple, Google, Facebook, каб эканоміка выйшла з рэжыму індустрыяльнай вытворчасці. Ад гэтага залежыць, лічыць Чжао, ці будзе Кітай выбітнай краінай у 21 стагоддзі.

Аўтарытарныя традыцыі

Спецыялісты сферы адукацыі даўно занепакоеныя тым, што ўзаемаадносіны выкладчыкаў і студэнтаў ва ўніверсітэтах Кітая аўтарытарныя. Студэнты паднявольна прытрымліваюць настаўлення сваіх лектараў, круцячыся вакол іх, як планеты вакол сонца.

Студэнты кажуць, што ва ўніверсітэце яны навучыліся аналітычнаму мысленню і выкладчыкі матывавалі іх развівацца. Але навучанне было не вельмі эфектыўным з-за таго, што амаль не надавалася ўвага самастойнасці студэнтаў. Яны завучваюць вялікія аб'ёмы інфармацыі пры падрыхтоўцы да тэстаў, але не спрабуюць глыбока разабрацца з матэрыялам.

Выдатнай ілюстрацыяй ўстойлівых у кітайскіх ўніверсітэтах адносін былі фатаграфіі сустрэчы прэзідэнта адной з ВНУ са студэнтамі-пачаткоўцамі. Пакуль студэнты ў ваеннай форме стаяць стройнымі радамі, прэзідэнт праязджае міма іх на чорнай «Аўдзі» дэспатычнага выгляду.

Часткай праблемы, лічыць Чжао, з'яўляецца тое, што, нават калі выкладчык хоча парваць з традыцыяй і выкарыстоўваць новыя падыходы, ён можа стрымлівацца грамадскім чаканнем: грамадства прызвычаілася, што ён увесь час інструктуе студэнтаў. Калі прафесар дапускае на занятках абмеркавання, ён нібы не робіць сваю працу.

Іншая частка праблемы – сістэма студэнтаў-інфармантаў, якая дазваляе кантраляваць дзяржаве настроі думак ў ВНУ. Звычайна ў групе ёсць адзін такі інфарматар, які можа расказваць вышэйстаячым не толькі аб сумніўных поглядах выкладчыка, але і аб любых адхіленнях ад традыцыйных шляхоў далучэння да ведаў, якія выкладчык выкарыстоўвае.

Знаёмая Беларусі праблема: занадта шмат выпускнікоў

Дженьшу Лу, дырэктар інстытута вышэйшай адукацыі пры універсітэце Сіань, прыводзіць дадзеныя, якія паказваюць, што за 15 гадоў колькасць выпускнікоў універсітэтаў вырасла ў разы: з 830000 чалавек ў 1998 да 6,4 мільёнаў у 2013 годзе. За гэты перыяд вядучыя універсітэты Кітая шчодра фінансаваліся з бюджэту ў спробе стварыць ВНУ «сусветнага класса».

Нягледзячы на прынятыя меры, становішча Кітая ў сусветных рэйтынгах вышэйшай адукацыі не палепшылася. У 2010-2011 гадах толькі шэсць універсітэтаў гэтай краіны занялі радкі сярод двухсот ВНУ ў Сусветным рэйтынгу універсітэтаў (The World University Ranking). І з кожным годам іх станавілася менш. Тым часам, рэзкі рост колькасці студэнтаў стварыў вялікае напружанне ў ВНУ, асабліва не ў самых элітных.

Каб размясціць велізарную колькасць студэнтаў, ВНУ прыйшлося выдаткоўваць вялікія сродкі на будаўніцтва інтэрнатаў і інфраструктуры. Пры гэтым выкладчыкаў больш не стала, і гэта прывяло да пагаршэння якасці адукацыі.

«Усе апытаныя выпускнікі універсітэта Яньтай лічаць сваю адукацыю састарэлай і непрактычнай. Студэнты нашпігаваныя тэорыяй - большасць з іх дрэнна разумее, за якія рэчы бярэцца», – гаворыцца ў дакладзе «Чалавечыя рэсурсы, рэформа адукацыі і магчымасці працаўладкавання для выпускнікоў універсітэтаў Кітайскай Народнай Рэспублікі», апублікаваным у «Міжнародным часопісе кіравання чалавечымі рэсурсамі».

Студэнты таксама адзначалі, што самы галоўны фактар атрымання працоўнага месца пасля выпуску – не акадэмічныя поспехі, а сацыяльныя сувязі. Не сакрэт, што канкурэнцыя за працоўныя месцы сярод выпускнікоў вельмі вялікая. Пра гэта сведчаць цэлыя «мурашнікі» жабракоў маладых людзей на ўскраінах Пекіна і Шанхая. Афіцыйная статыстыка 2011 паказвае, што 16,4% кітайцаў застаюцца беспрацоўнымі пасля выпуску з універсітэтаў. Для параўнання, больш познія дадзеныя па Вялікабрытаніі кажуць пра тое, што толькі 7,3% маладых людзей не могуць знайсці працу праз шэсць месяцаў пасля выпуску. Напрыклад, у Індыі гэты паказчык складае 14%.

У Беларусі існуе прымусовае размеркаванне выпускнікоў, паводле якога бюджэтнікаў прымушаюць працаваць у тым ліку на непрыцягальных працоўных месцах, такім чынам разбураючы адкрытую канкурэнцыю сярод выпускнікоў ВНУ. Па сканчэнні размеркавання многія сыходзяць з абавязковай працы і падпрацоўваюць у чаканні добрага месца. Асаблівасці сістэмы падліку беспрацоўных таксама не даюць вызначыць празрыстую лічбу непрацаўладкаваных выпускнікоў беларускіх ВНУ.

Людзі з вышэйшай адукацыяй у Кітаі зарабляюць у два разы больш тых, хто скончыў толькі школу. Уладальнік ступені магістра атрымлівае на 75% больш, чым той, хто мае толькі першую ступень. Калі зноў параўнаць з Вялікабрытаніяй, у еўрапейскай краіне разрыў у даходах значна менш і шмат у чым залежыць ад выкананых абавязкаў.

Характэрна, што ў такой сітуацыі больш за траціну кітайскіх кампаній не могуць знайсці сабе высокакваліфікаваных супрацоўнікаў. Праўда, можна сказаць, што гэта сусветная тэндэнцыя. У 2013 годзе кансалтынгавае агенцтва Manpower Group выступіла з дакладам, у якім гаварылася, што міжнародныя кампаніі сутыкаюцца ў Кітаі з недахопам кадраў гэтак жа, як ва ўсім свеце.

Самакрытыка з-за сціпласці

Канфуцыянскага філасофія кажа пра тое, што поспех – вынік не таленту, а цяжкай карпатлівай працы, і трэба быць сціплым ў ацэнцы сваіх дасягненняў. Калі маркетынгавае мысленне заходніх краін заклікае казаць пра свае добрыя якасці, то кітайскія людзі, дзяржструктуры і інстытуцыі кажуць пра тое, што ім яшчэ трэба будзе чагосьці дасягнуць, незалежна ад таго, чаго яны ўжо дабіліся.

Беларусам, як і заходняму свету, складана меркаваць, наколькі аб'ектыўная самакрытыка кітайскіх студэнтаў і выкладчыкаў, але спробы разабрацца ў праблемах сістэмы вышэйшай адукацыі паказваюць яе складанасць і ўзаемазвязанасць з усімі бакамі жыцця грамадства. Можна яшчэ раз пераканацца, што эфектыўнасць вучобы ва ўніверсітэце вызначаецца і тым, якімі школьнікамі ў сваім мінулым былі студэнты, і тым, якая будучыня іх чакае.

Нагадаем таксама артыкул Generation.by, які расказвае пра тры беларускія студэнткі, што вучацца ў краіне Канфуцыя, фэн-шуя ды камуністычнай дыктатуры.