Як з адукацыяй 9 класаў стаць пераможцам World Press Photo: інтэрв’ю з Аляксандрам Гронскім

«Гэта выдатнае выйсце! Я буду фатографам, я прыдумаў!»

Ты нарадзіўся ў Таліне, жывеш у Рызе, але вельмі многа здымаеш Расею, як так сталася?

Цяжка сказаць. Я ў Расею пераехаў ужо ў свядомым узросце, у 18 год. Гэта быў ужо свядомы выбар. Сям’я засталася ў Таліне, я сам пераязджаў. А чаму прывязаўся менавіта да яе? Мабыць, таму што ўва мне ёсць нейкае спачуванне менавіта гэтай зямлі і гэтаму культурнаму кантэксту.

Зусім нядаўна здымаў у Кітаі вялікую гісторыю. Там усё было выдатна, цікавыя ландшафты, і ўсё неяк прыгожа складалася, але чагосьці важнага не хапала. Таму менавіта ў Кітаі я вызначыў, што ў бліжэйшы час мне менавіта ў Расеі хочацца нешта рабіць, з расійскімі пейзажамі.

Фота з серыі Mountains & Waters

А хто ты па нацыянальнасці?

Ну, неяк больш-менш рускі. Нейкая такая савецкая нацыянальнасць. Не, я лічу сябе рускім, напэўна, у першую чаргу.

Чаму ты зараз жывеш у Рызе?

Выключна сямейныя абставіны. У мяне жонка латышка, і так атрымалася. Вось гэта ўжо не быў свядомы выбар. Ну, дакладней, не. Гэта было, канешне, сур’ёзнае рашэнне, якое я прымаў, але па нейкіх складаных абставінах. Нарадзілася дзіцё, і мы неяк так вырашылі, што мы будзем у Рызе.

Ты скончыў 9 класаў. Чым ты ўвогуле займаўся пасля 9 класаў?

Нейкі час лайдачыў, гуляў. Гэта не было такое свядомае дарослае рашэнне, проста мяне выперлі са школы за прагулы і непаспяховасць. Я лайдачыў у нейкай такой вяла бягучай паніцы, не ведаючы, чым заняцца. І планы нейкія ў мяне былі дастаткова песімістычныя.

Думаў, што мяне чакае кулінарны тэхнікум ці якая-небудзь будаўнічая спецыяльнасць, ці штосьці такое. Але пры гэтым амбіцыі, канешне, былі заўжды нейкія ружовыя. Я захапіўся фатаграфіяй дастаткова спантанна. І раптам неяк падумаў, што вось гэта выдатнае выйсце! Я буду фатографам, я прыдумаў! І з тых часоў больш нічым іншым не займаўся.

Цікава, як ты захапіўся фатаграфіяй. З чаго ўсё пачалося?

Ведаеш, у мяне нейкія ўсе ключавыя паваротныя кропкі былі звязаныя з стасункамі. Я пазнаёміўся з дзяўчынкай, яна мне вельмі спадабалася. Яна такая, ведаеш, была... Не была, канешне, ёсць. Ёсць такія вельмі актыўныя і творчыя людзі, якія адначасова займаюцца і ў мастацкай школе, і ў тэатральнай студыі, і музыкай, і танцамі, і спевамі, і ўсім, чым заўгодна. Вось. І ў мяне быў нейкі комплекс непаўнавартасці. Калі яна спытала: «А чым ты займаешся?» — мне складана было нешта знайсці адказаць, таму што па факце я агулам нічым не займаўся (смяецца).

А як ты нічым не займаўся, як праходзіў такі твой дзень?

Ну, прыкладна, як і зараз, лайдачыў, чытаў якія-небудзь кніжкі, глядзеў тэлек, гуляў. Нічога не змянілася (смяецца) з тых часоў у маім жыцці. І я схлусіў ёй тады, што я фатаграфую. А потым яна яшчэ вельмі доўга пытала «пакажы фотаздымкі», а я ўвесь час знаходзіў нейкія адмазкі, чаму я не магу паказаць ёй фотаздымкі. А іх, па сутнасці, проста не было. І давялося ў нейкі момант проста ўзяць здымач і нешта сфатаграфаваць, проста, каб прад’явіць. Ну і далей ужо пайшло.

І што ты здымаў?

Нейкуя такую лухту шматзначную, пейзажы, дрэвы…

Гэта значыць, адразу ўсё пачалося з пейзажаў?

Ды не, гэта самае відавочнае, калі можна было выйсці на вуліцу і сфатаграфаваць. Потым пачаліся нейкія там партрэты. Я такую, у дрэнным сэнсе, мастацкую фатаграфію рабіў. Далей ужо стаў цікавіцца, стаў глядзець часопісы. На той момант часопісы былі адзінай крыніцай інфармацыі пра фатаграфію. Гэта былі фотачасопісы, якія прыходзілі ў бібліятэку. Я неяк рэгулярна іх праглядваў, асвятляў, што мне падабаецца, што не, спрабаваў і адразу захапіўся фотажурналістыкай, расповедам нейкіх гісторый.

А ці займаўся ты нейкай іншай фатаграфіяй, не журналістыкай – рэкламнай, вясельнай?

Канешне-канешне. Асабліва спачатку, калі работы не было, браў усё, што заўгодна. Здымаў каталогі ў масажных салонах, нейкія інтэр’еры, партрэты. І потым, калі часопісным фатографам працаваў, 8 год прапрацаваў журнальным фатографам, спектр быў вельмі вялікі – недзе трэба зняць інтэр’ер, недзе трэба партрэт, недзе трэба гісторыю, гэта вельмі ўніверсальная праца.

Як ты пачаў супрацоўнічаць з часопісамі?

Я спачатку даволі многа здымаў сам, нейкія свае гісторыі, нікім не замоўленыя, проста таму, што мне было цікава і хацелася нешта паспрабаваць. Вось паціху і сабралося партфоліа. Гэта быў пачатак 2000-х, гэта значыць часопісны рынак быў зусім у зачаткавым стане. Зараз, напэўна, ужо значна цяжэй атрымаць працу. А тады я перабраўся ў Пецярбург і зайшоў у 2 часопісы. Першы гэта быў «Собака», а другі – «Красный».

І што гэтыя часопісы?

У першым мне сказалі, патэлефануем, можа быць, як заўжды. А ў другім – зусім нейкім непасціжным чынам мне адразу прапанавалі стаць штатным фатографам. Што мяне ўразіла і ўражвае да гэтага часу. Як так, чалавек прыйшоў з вуліцы, а яго адразу прынялі на працу. Гэта была ўдача, канешне, таму што я апынуўся ў патрэбным месцы ў патрэбны час.

Гэта быў твой першы пераломны момант?

Так, канешне. Раптам паўнавартасная праца, пастаянная. Трэба нешта здымаць, запаўняць гэты вялікі часопіс усім-усім-усім, чым можна. Ды да таго, гэта была вялікая школа вельмі.

А колькі ты здымаеш увогуле?

Ну, калі браць за адпраўную кропку вось гэтую штатную працу, гэта было ў 2002 годзе, то гэта 10 год. Здымаў дастаткова актыўна і зарабляў агулам толькі фатаграфіяй.

Фота з серыі Pastoral

«Мне важна схопліваць нейкія дакладныя мізансцэны, якія адбываюцца без майго ўплыву на іх»

Што тычыцца тваёй серыі “Пастараль”. Як ты прыйшоў да здымкаў гэтай серыі, якая адлюстроўвае памежныя прасторы?

Дастатова інтуітыўна. Мне здаецца, мне з самага ранняга дзяцінства падабаліся ўсякія пустэчы. Напаўзакінутыя месцы і нейкія памежныя прасторы. І далей сваімі персанальнымі праектамі я практычна заўжды і займаўся даследаваннем такіх памежных прастораў. Гэта былі ўскраіны Расеі самыя далёкія, былі ўскраіны Масквы, у Кітаі я таксама здымаў ускраіны. І заўжды мне памежжа гэта цікавае, сутыкненне нейкіх розных сімвалаў. Мне падабаецца там шпацыраваць, знаходзіцца, перажываць гэтую прастору.

Здымаеш ты ў сваіх памежных раёнах менавіта пейзажы. Што такое твой пейзаж?

Пейзаж – гэта спроба ўцягнутага, але не ацэньвальнага погляду. Калі я здымаю пейзаж, я не ацэньваю, добры гэта пейзаж ці дрэнны, прыгожы ці не прыгожы, а хутчэй, гэта проста перажыванне гэтай прасторы, вельмі чыстае. Мяне захоплівае гэты пейзаж і мне цікава яго назіраць, знаходзіць сябе ў ім. Мне важна, каб, па магчымасці, ён быў як мага болей свабодным, каб там не было выразнага пазначэння, на што дакладна я гляджу, што з’яўляецца цэнтральным элементам пейзажа, што другасным, каб гэта ўсё існавала дастаткова раўнапраўна, усе элементы пейзажа выступалі раўнапраўна і ў нейкім сваім унутраным балансе. Не так, каб я ўказваў, што вось гэта цікава, вось гэта важна, а каб у гледача заставалася гэта месца, дзе ён сам унутры пейзажа мог як бы блукаць, глядзець і заўважаць. Таму я і імкнуся не падыходзіць так блізка да людзей.

А калі ты здымаў “Пастараль”, людзі бачылі цябе?

Часцей за ўсё неяк не заўважалі. Ну, і па-першае, дыстанцыю вялікую я заўжды вытрымліваю, імкнуся здымаць дастаткова ўтойліва. Для мяне важна, што нават на вялікай адлегласці, як толькі людзі заўважаюць, што іх здымаюць, нешта ў іх з’яўляецца такое ненатуральнае ў паставах, у нечым яшчэ, нават калі нас 100 метраў падзяляюць. І тое, як яны заўважаюць, як рэагуюць. Мне важна схопліваць нейкія дакладныя мізансцэны, жывыя, якія адбываюцца без майго ўплыву на іх.

Фота з серыі Pastoral

«Гэта такі фетыш для кожнага фотажурналіста WPP атрымаць»

Які конкурс для цябе быў паваротным?

Паваротным быў, я думаю, Paul Huf Award, гэта ў Галандыі прэмія для фатографаў да 35 год, вельмі сур’ёзная прэмія, і вельмі дакладная і моцная выбарка пераможцаў. Гэта конкурс, які адразу паставіў мяне ў нейкі важны міжнародны кантэкст. Былі многія іншыя менш значныя, але таксама важныя конкурсы. Мне па-ранейшаму здаецца, што конкурсы і ўзнагароды — гэта самы эфектыўны спосаб рухаць кар’еру ў фатаграфіі, набываць нейкую вядомасць, пазнавальнасць і г.д.

А World Press Photo?

World Press Photo таксама выдатна. Зараз гэта ўжо не так важна для мяне, таму што гэта ў першую чаргу конкурс фотажурналістаў. Але гэта такія мае даўнія мары, гэтак такі фетыш для кожнага фотажурналіста — WPP атрымаць. І таму я не пытаўся – трэба, не трэба, а проста вырашыў паспрабаваць яшчэ раз. Я многа разоў удзельнічаў, разоў 5 ці 6.

Запар?

Не-не. Нейкі год удзельнічаў, нейкі год не ўдзельнічаў, калі здавалася, што няма моцнай серыі. Таму для мяне гэта хутчэй завяршэнне майго журналісцкага этапу, чым штуршок.

Самы час спытаць, як адбыўся твой пераход з журналістыкі ў галерэі?

Быў дастаткова доўгі. Гэта цяжкі працэс. Часопісны рынак і галерэйны рынак зусім не звязаныя. І плаўна перайсці немагчыма проста. І сумяшчаць гэта вельмі цяжка. Я пачынаў займацца пейзажамі і ўвогуле не ўспрымаў гэта як нешта, што магло б прыносіць грошы, а хутчэй успрымаў як такое хобі, ці што, ну ці важную для мяне працу, якую я лічу самым цікавым і важкім. А ўжо праца, зарабленне грошай – гэта ўжо нейкая перыферыя маіх цікаўнасцей, скажам так, каб проста пракарміцца.

І так працягвалася даволі доўга, некалькі год дакладна. І я ў прынцыпе не верыў, што змагу прадаваць свае працы ў галерэі так, каб мне гэта прыносіла даход і стала маёй асноўнай працай. А потым усё дастаткова хутка і рэзка змянілася. Супалі нейкія абставіны. Мяне падтрымала мая галерэя, я перамог некалькі вельмі важных конкурсаў і атрымаў узнагароды за свае працы, стаў набываць нейкую вядомасць, працы сталі набываць і неяк у мяне дастаткова хутка атрымалася пераключыцца, літаральна цягам году.

У гэтым годзе на World Press Photo перамагла твая «Пастараль», таксама серыя Роба Хорнстры «Сочы», у мінулым годзе была вельмі нестандартная серыя з выкарыстаннем кадраў, знятых Google Maps. Ці кажуць перамогі такіх незвычайных для журналісцкага конкурсу прац пра якія-небудзь тэндэнцыі? Наколькі гэта важна для конкурса фотажурналістыкі? І ці важна гэта?

Канешне. Свет змяняецца, фатаграфія змяняецца, рынак змяняецца, усё змяняецца. Конкурс WPP сам нічога не вызначае. Мне здаецца, WPP – гэта ў першую чаргу інструмент для фотажурналістыкі, каб спрабаваць зразумець, што адбываецца ў дадзенай сферы. Яны спрабуюць аналізаваць і адлюстроўваць адэкватна тое, што адбываецца.

«Я абсалютна не веру ў канцэпцыю самародка»

Ці мог бы ты назваць нейкі топ фатографаў, якія фармавалі цябе і ці змяніўся ён цягам часу?

Пачынаў з нейкай класічнай іерархіі: Карцье-Брэсон (Henri Cartier-Bresson), потым магнумаўскія фатографы (фатографы легендарнага агенцтва Magnum – аўт.), потым такія складаназлучаныя, як Пінхасаў (Gueorgui Pinkhassov), Гурскі (Andreas Gursky), Алек Сот (Alec Soth), Стэрнфелд (Joel Sternfeld), Сцівен Шор (Stephen Shore). Далей ужо ідуць такія паглыбленні, дзе я дакладна знаходжу рэзананс у маленькіх, але вельмі дакладных рэчах, якія менавіта вось пра тое, што мяне захапляе, пра тое, што мне цікава.

І ўжо зараз гэта Брумберг і Чанарын Adam Broomberg & Oliver Chanarin), вельмі цікава, што яны робяць, потым Пол Грэхам (Paul Graham), Джэф Уол (Jeff Wall). Але гэты ўжо не відавочная фатаграфія, а фатаграфія, якая патрабуе дастаткова сур’ёзных высілкаў, увагі і разумення кантэксту, у якім гэта фатаграфія існуе, з бухты барахты гэта ўсё недасяжна. Будзе здавацца, што гэта прафанацыя, таму што ты не разумееш такога доўгага ходу – руху думак і эвалюцыі, чаму гэта фатаграфія стала магчымай, чаму менавіта такая і чаму яна важная. Так жа ж і ў жывапісе, напрыклад, калі ты не падрыхтаваны, ты прыходзіш і кажаш, што мая 5-гадовая дачка зможа лепей намаляваць і гэта ўсё фігня і прафанацыя. На самой справе, калі ўхапіць увесь доўгі шлях, то, канешне, становіцца зразумелым, што гэта зусім не пра 5-гадовую дачку, гэта трошкі больш складанае развіццё думкі.

А для маладога фатографа, які пачынае фатаграфаваць важна ведаць нейкія арыенціры, каб ведаць, на каго раўняцца ці ў чыёй стылістыцы ён зараз здымае?

Я думаю, зусім немагчыма без гэтага, таму што ў творчасці табе дакладна трэба разумець, што табе падабаецца, што не падабаецца.

Гэта як з віном. Калі табе падабаецца віно, то ўсе пачынаюць там з Сангрыі салодзенькай, умоўна кажучы, на якой-небудзь вечарыне, і потым густ усё ўдасканальваецца-ўдасканальваецца, ты пачынаеш разумець усё болей ньюансаў і табе ўжо больш не падабаецца салодкае віно, ты хочаш сухое, потым не проста сухое, а нейкае складаназлучанае, пэўнага рэгіёну. Рэцэптары развіваюцца менавіта з нейкім досведам. Таксама ж і ў літаратуры, і візуальна таксама. Таму што, калі падабаецца ўсё, значыць, што табе не падабаецца нічога на самой справе.

Адрозненне – гэта вельмі важна, гэта фундаментальная нейкая аснова. А калі ты ўжо можаш сказаць, што табе гэта падабаецца болей гэтага, а гэта — болей гэтага, не абавязкова нават, што ты не можаш адказаць чаму, але ты адчуваеш у сабе, што табе менавіта гэта больш падабаецца.

Тут важны і давер да сябе, і ўважлівасць, і інтарэс, і інтуіцыя, тады і можна ў гэта ўсё пранікнуць. І спрабаваць разумець, спрабаваць назваць, сфармуляваць гэтыя важныя адрозненні. Гэта такія важныя працэсы, без іх увогуле нікуды не падзецца.

Я абсалютна не веру ў канцэпцыю самародка, што я не хачу нічога глядзець, таму што я хачу рабіць нешта ўнікальнае. Якраз, калі ты нічога не хочаш глядзець, ты скончыш тым, што будзеш бясконца паўтараць нейкія клішэ. І ты проста сцвярджаеш сваё права на глупства, ці на няведанне, права на абсалютнае ігнараванне ўсяго таго, што вакол адбываецца. Ну як, калі гэта ўжо ёсць, то гэтым немагчыма не карыстацца свядома. У нейкі момант людзі карысталіся 10 словамі, але зараз немагчыма вярнуцца на гэты этап і сказаць, што я настолькі творчы, што я хачу ўсё сам і я не буду карыстацца ўсімі словамі, а толькі «есці», «піць», «хачу», «дай».

Што ты чытаеш, нейкую спецыялізаваную літаратуру па фота, мастацтве?

Так, канешне. Многа ўсякіх тэкстаў па мастацтве, філасофіі. Гэта значыць, нейкі працэс увесь час жа адбываецца, высвятленне, што цікава, што важна, што атрымліваецца, як і што я раблю, якія мае задачы. Для мяне гэта нейкая ўнутраная пастаянная праца.

А фільмы?

Фільмы таксама. Раней мастацкіх вельмі многа глядзеў, я зараз неяк значна менш гляджу. Зараз мяне неяк больш тэксты цікавяць.

Гэта дастаткова хаатычны працэс. Ты нешта перабіраеш, перабіраеш, потым раптам натыкаешся на нешта, што цябе захапляе. Нейкі час хварэў Таркоўскім, потым «новай хваляй» французскай, потым зноў Таркоўскім, нечым яшчэ. Нейкага такога пэўнага навучальнага плана ніколі не было.

Фота з серыі The Edge.
Фотаздымкі ўзятыя з персанальнага сайту Alexander Gronsky.

А вось Беларусь як аўтара ці вабіць чым-небудзь? Ці хацелася б табе тут што-небудзь паздымаць, як пейзажысту?

Паўсюль можна што-небудзь здымаць. На самой справе гэта пытанне ўласнага рэзанансу. Не так, што ёсць нейкія добрыя мясціны ці дрэнныя мясціны. Наколькі ты будзеш уключаны і ўцягнуты ў месца, настолькі ты і зможаш яго раскрыць і столькі там знайсці для сябе цікавага. Я не веру, што ў нейкіх краінах здымаць лягчэй, а ў нейкіх цяжэй. У мяне ўсё ж такі больш глабальныя ўяўленні аб гэтым. Але мне асабіста было б тут цяжка здымаць. Я нічога не ведаю пра Беларусь і мне трэба зразумець, паспрабаваць адчуць гэта месца больш падрабязна, каб я мог тут здымаць.

Ці збіраешся надалей здымаць пейзажы? Няма жадання перайсці на партрэты, напрыклад?

Паглядзім. У мяне няма ніякіх перадузятасцяў і абмежаванняў, я буду здымаць тое, што мне будзе цікава і апынецца актуальным на гэты момант. Пакуль я займаюся пейзажам, потым паглядзім. 

Загалоўнае фота: Юля Ваўчок.