Дзесяць самых частых памылак у беларускай мове
Кампанія «Праўны пераклад» цягам году вывучала пісьмовыя крыніцы сучаснай беларускай мовы — матэрыялы ў СМІ, праекты ў сеціве, афіцыйныя дакумэнты. І адзначыла некалькі найбольш распаўсюджаных на іх думку памылак у беларускай мове. Выніковы топ «Праўны пераклад» даслаў Generation.by.
Прыназоўнікі па, пры і для – як зельле ў мове. Яны вырастаюць там, дзе іх ня можа быць, і выціскаюць добрыя мясцовыя «расьліны». Яны як бы спусташаюць гаворку, робяць яе прымітыўнай, няправільнай.
Ужывайце гэтыя прыназоўнікі толькі там, дзе яны да месца, і з правільным склонам.
|
Тлумачэньне |
Прыклад, як правільна |
А як часам кажуць (няправільна) |
|
Прыназоўнік «па» ўжываецца зь месным склонам: па + кім, чым |
ісьці па праспэкце |
ісьці па праспэкту |
|
чэмпіянат па футболе |
чэмпіянат па футболу |
|
|
Замест «па»:
|
беларус паводле пашпарту |
беларус па пашпарце |
|
паводле зьвестак агенцтва (паводле агенцтва) |
па зьвестках, інфармацыі агенцтва |
|
|
на загад (паводле загаду) дырэктара |
па загадзе дырэктара |
|
|
паводле дамовы (згодна з дамовай) |
па дамове |
|
|
роўныя памерам |
роўныя па памеры |
|
|
бегчы лесам |
бегчы па лесе |
|
|
захады дзеля ўдасканаленьня (каб удасканаліць) |
захады па ўдасканаленьні |
|
|
сустракацца панядзелкамі (у панядзелкі) |
сустракацца па панядзелках |
|
|
вечарамі шмат размаўлялі |
па вечарах шмат размаўлялі |
|
|
сказаць пад сакрэтам |
сказаць па сакрэце (па сакрэту) |
|
|
выбраць на свой густ |
выбраць па сваім гусьце (па густу) |
|
|
з тае прычыны |
па той прычыне |
|
|
зрабіць на ўзор (паводле ўзору) |
зрабіць па ўзоры |
|
|
аддзел камплектаваньня |
аддзел па камплектаваньні |
|
|
Замест «для»:
|
прылада мераць, вымяральная прылада |
Замест расейскага «прибор для измерения …» |
|
парашок (каб) мыць, машына (каб) мыць, пральны парашок, пральная машына |
замест расейскага «стиральный порошок», «стиральная машина» |
|
|
дошка (каб) прасаваць, прасавальная дошка |
дошка для прасаваньня |
|
|
тэкст на пераклад |
тэкст для перакладу |
|
|
загад жаўнерам |
загад для жаўнераў |
|
|
прылады на працу, працоўныя прылады, прылады працы |
прылады для працы |
|
|
падручнік вучням, вучнёўскі падручнік |
падручнік для вучняў |
|
|
нашто / навошта? |
для чаго? |
|
|
Замест «пры»:
|
падчас (пад час, у час, у часе) назіраньня / наведваньня, назіраючы, наведваючы |
пры назіраньні / наведваньні |
|
ацэньваючы |
пры ацэнцы |
|
|
за кіраўніком Давыдовічам |
пры кіраўніку Давыдовічу |
Суфіксы -ава-, -ява- больш уласьцівыя нашай мове (чым -ірава-, -ырава-).
|
Прыклад, як правільна |
А як часам кажуць (няправільна) |
|
капіяваць |
капіраваць |
Дзеепрыметнікі з суфіксамі -уч- (-юч-), -ач- (-яч-), -ем-, -ім- (-ым), -ўш- не характэрныя нашай мове. Выкарыстоўваем суфіксы -л-, -т-, -ан-, -ен- (зрэдку -ён-) або прыметнікі, канструкцыі зь дзеясловамі, назоўнікі
|
Прыклад, як правільна |
А як часам кажуць (няправільна) |
|
усё існае |
усё існуючае |
|
наступны год |
будучы год |
|
чалавек, які чытае |
чытаючы чалавек |
|
гэты этап |
бягучы этап |
|
дзейныя асобы |
дзеючыя асобы |
|
які працуе, працаўнік |
працуючы |
|
прагны, хто жадае, ахвотны, ахвотнік |
жадаючы |
|
дамінантная / дамінавальная роля |
дамінуючая роля |
|
Тамаш няверны |
Фама няверуючы |
|
займаная пасада |
займаемая пасада |
|
дасыланыя працы |
дасылаемыя працы |
|
меркаваныя выдаткі |
мяркуемыя выдаткі |
|
абвінавачаны, якога абвінавачваюць |
абвінавачваемы |
|
якія заяўляюцца |
заяўляемыя |
|
пачырванелы твар |
пачырванеўшы твар |
|
разьліты клей |
разьліўшыйся клей |
|
адарваны каўнер; каўнер, які адарваўся |
адарваўшыйся каўнер |
|
зьезд, які адбыўся; зьезд, які прайшоў, мінулы зьезд |
адбыўшыйся зьезд |
Часьцей ужывайце «пра» (замест «аб»)
|
Прыклад, як правільна |
А як часам кажуць (няправільна) |
|
пра кампанію |
аб кампаніі |
Нашай мове больш характэрныя поўныя формы прыметнікаў і дзеепрыметнікаў. (Кароткія ўжываюцца абмежавана.)
|
Прыклад, як правільна |
А як часам кажуць (няправільна) |
|
навіны агучаныя |
навіны агучаны |
Памятайце пра найвышэйшую ступень параўнаньня прыметнікаў – не падмяняйце яе вышэйшай
|
Прыклад, як правільна |
А як часам кажуць (няправільна) |
|
найцікавейшы (самы цікавы) у сьвеце |
цікавейшы ў сьвеце, самы найцікавейшы, самы найцікавы ў сьвеце |
|
найбуйнейшы (самы буйны) ў Беларусі |
буйнейшы, самы найбуйнешы, самы найбуйны ў Беларусі |
|
найлепшыя дасягненьні |
лепшыя дасягненьні, самыя найлепшыя дасягненьні |
|
найцікавейшы (самы цікавы) у сьвеце |
цікавейшы ў сьвеце, самы найцікавейшы, самы найцікавы ў сьвеце |
Няма патрэбы ўскладняць разуменьне – як гаворым, так і пішам.
Часьцей ужываем:
дзеясловы незалежнага стану (замест пасыву),
аднаслоўныя дзеясловы, а не грувасткія канструкцыі (дзеяслоўныя назоўнікі, іншыя канцылярскія выразы).
Беларуская мова, як і многія іншыя эўрапейскія, разьвівалася як мова народная: як гавораць, так і пішуць. Мовы народаў з больш аўтарытарнай гісторыяй (Расея, Кітай) адрозьніваюцца складанасьцю пісьма, якое адарвалася ад вуснай гаворкі і дыктуе людзям такі стыль маўленьня, які звычайны чалавек у штодзённым жыцьці не ўжывае.
Беларускай мове ўласьцівая кароткасьць. Залішняе «расьцягваньне» простых словаў суфіксамі і прыстаўкамі – гэта ўплыў канцылярызмаў расейскай мовы.
|
Прыклад, як правільна |
А як часам кажуць (няправільна) |
|
яны заявілі |
імі была зробленая заява |
|
будзе прызначаная кіраўніком |
кіраўнік прызначыць |
|
рэгулюе |
ажыцьцяўляе рэгуляваньне |
|
кіруе |
забясьпечвае кіраваньне |
|
разьвівае |
ажыццяўляе забесьпячэньне разьвіцьця |
|
есьці |
выкарыстоўваць у якасьці харчаваньня |
|
даваць (паслугі, грошы) |
прадастаўляць, аказваць, прадугледжваць (паслугі, фінансаваньне) |
|
дапамагаць |
ажыццяўляць дапамогу |
|
сказаць, паведаміць |
давесьці да ведама |
|
пазычыць |
даць у карыстаньне |
|
управа |
упраўленьне |
|
заява |
заяўленьне |
|
зьмены |
зьмяненьні |
|
абавязкі |
Абавязацельствы |
- Прыназоўнік з-за ў нашай мове варта ўжываць толькі ў дачыненьні да прасторы: сонца ўзьнялося з-за лесу, вылез з-за стала. Паказваючы, што ёсьць прычынай чаго-н., замест з-за ўжываем:
- праз
- дзеля
- ад
- з прычыны ды інш.
|
Прыклад, як правільна |
А як часам кажуць (няправільна) |
|
не прыйшоў праз хваробу |
не прыйшоў з-за хваробы |
- Назоўнікі з суфіксамі -цель-, -шчык- не самыя характэрныя для беларускай мовы. Шукаем нашыя адпаведнікі:
|
Прыклад, як правільна |
А як часам кажуць (няправільна) |
|
перакладнік |
перакладчык |
- Ня блытаем вышэйшую ступень параўнаньня прыметнікаў (можна паставіць пытаньне які, якая, якія?) з вышэйшай ступеньню параўнаньня прыслоўяў (можна паставіць пытаньне як?, звычайна ўжываецца зь дзеясловам).
|
Прыклад, як правільна |
А як часам кажуць (няправільна) |
|
дэльфіны разумнейшыя за іншых жывёлаў |
дэльфіны разумней за іншых жывёлаў |
|
мая сястра маладзейшая за мяне (параўнайма: «Мая сястра выглядае маладзей за мяне») |
мая сястра маладзей за мяне (рас. моя сестра младше меня) |