У ценю Быкава
«Валя», — па-простаму нас вітае Валянцiна Ўладзiмiраўна Быкава, сястра славутага пісьменьніка, у сваёй самотнай сьціплай хаце ў вёсцы Ваўчо ў 170 кілямэтрах ад Менску. Сястра Васіля Быкава пражыла тут большую частку жыцьця, тут засталося нямала рэчаў, зьвязаных з народным пісьменьнікам: фотаздымкі, газэтныя выразкі, лісты. Але самае галоўнае — унікальныя ўспаміны самой Валянцiны Ўладзiмiраўны — нідзе не пачытаеш і не паглядзіш, затое іх, расказаныя мяккім голасам, усё яшчэ можна пачуць ад яе самой.
У халодных сенцах хаты Валянціны Ўладзіміраўны вісяць партрэты Васіля, яго сябра Рыгора Барадуліна, вокладка часопісу «Беларусь» з выявай Быкава. За апошні час
«Ніводны вучань да мяне не зайшоў, быццам і няма», — бяз крыўды кажа Валянціна Ўладзіміраўна. Бачна, што крыўдна ёй толькі за брата, у гонар якога названыя вуліцы ва ўкраінскіх гарадах, але ў Менску нават праз 7 гадоў пасьля яго сьмерці такой няма. Мясцовая адміністрацыя калі і дапамагае, то выключна як шараговай пэнсіянэрцы (а пэнсія, трэба сказаць, у Валянціна Ўладзіміраўна невялікая — у верасьні 2010 налічылі толькі 290 тысячаў).
«Цяпер райсабес стаў дапамагаць: даюць, па 30 000 рублёў у месяц, цэлую машыну дроваў прывезьлі. З райсабеса жанчына ходзіць да мяне два разы на тыдзень — дапамагае па хаце».
Нягледзячы на выключную беднасьць, у якой апынулася гэта жанчына, што шмат гадоў прапрацавала ў саўгасе, яна не згубіла таго гонару, унутранага пачуцьця чалавечнасьці, што так было важнае для Васіля. «Газэты чытаю, раней выпісвала за свае грошы, але цяпер Сярэдзіч падпісаў на цэлае паўгодзьдзе, і я бясплатна атрымліваю. А так мала хто ў нашай вёсцы выпісвае «Нашу Ніву» і «Народную волю».
«А ў мясцовай раёнцы нічога ж пра іншых кандыдатаў не напісалі!» — сястру Быкава моцна турбуе перадвыбарчая кампанія [мы сустрэліся яшчэ да сьнежаньскіх выбараў]. Яна добра знаёмая з апошнімі падзеямі кампаніі, на памяць ведае прозьвішчы ўсіх асноўных кандыдатаў, колькі подпісаў хто сабраў і дзе адбыліся парушэньні закону. Здаецца, любога масьцітага аналітыка на лапаткі ў гэтых пытаньнях пакладзе.
Пра ініцыятыву кампаніі Някляева надаць адной з вуліцаў Менску імя Быкава сястра чула, але ў посьпех яе ня верыць:
«Добра, што хоць кнігі яго [Быкава] не забаранілі». У 20 кілямэтрах ад вёскі, дзе цяпер жыве Валянціна Ўладзіміраўна, у Бычках — там яна з братам вырасьлі — на месцы згніўшай хаты пісьменьніка ўзьвялі новую, з вышэйшымі столямі, і зрабілі там музэй. Але сястра незадаволеная экспазыцыяй: «нічога аб тым, што было пасьля вайны, там няма».
Аднак Валянціна Ўладзіміраўна не стварае ўражаньне чалавека, які мае ў радаслоўнай фігуру маштабу быкаўскай. Наадварот, абсалютна простая ў камунікацыях і сьціплая ў жыцьці, яны вымушае празь сябе прапусьціць тую несправядлівасьць, зь якой разьмяркоўваецца ўвага і падтрымка ў нашым грамадзтве.
Быкаў пачынаў пісаць вершы, але кінуў
Сястра Быкава, бачна, ужо ня першы раз паўтарае тое, што просім распавесьці яе і мы: пра дзяцінства Быкавых, пра вайну і цяжкія пасьляваенныя гады. Але робіць гэта з удзячнасьцю і цікаўнасьцю. І слухаць яе таксама цікава. А ў блакітных вачах яе, падаецца, усё яшчэ жывы быкаўскі агонь.
«Так добра вучыўся, і настаўнікі хвалілі. І рысаваў дужа добра. Але не паказваў, што маляваў. А я дастала ягоны сшытак і паглядзела. Рысаваў і чалавека партрэт, так і зьвяроў, — распавядае пра Васіля Валянцiна Ўладзiмiраўна. — Баціначкі былі парваныя зусім, дык яму як выдатніку бацінкі падаравалі».
«А як падрос — стаў пісаць. Спачатку дзёньнік вёў, я таксама падглядала, але ён хаваў. Некалькі разоў прачытала дзёньнік яго. Яшчэ ён сшытак вёў — цэлы сшытак сьпісаны. Я гляджу і думаю: што ён там напісаў, ня з кніжкі ж ён сьпісваў, а нешта сваё! Паглядзела: напісаў апавяданьне, толькі ня памятаю ўжо пра што: пра лес там ці нейкая прырода».
«Вершы пачаў крыху пісаць. Але не ўдаліся — ну і слава Богу. Даслаў у газэту „Чырвоная зьмена“, але яны не надрукавалі. Дык ён і кінуў іх пісаць».
«А, не надаела вам гэта слухаць!» — у хату заходзіць няголены бяззубы сусед і сваяк Валянціны Ўладзіміраўны. Калісьці ён вучыўся ў школе разам з Рыгорам Барадуліным. Але цяпер Рыгор «слабы», таму прыяжджае ня так часта.
Гэты рэгіён, Вушаччыну, завуць краем паэтаў. Тут нарадзіліся такія вядомыя літаратурныя постаці, як Рыгор Барадулін, Пятрусь Броўка, Васіль Быкаў.