Гісторыя змаганьня студэнтаў у Сумах

Студэнты і выкладчыкі ў Сумах (Украіна) змагаюцца за свае правы і мітынгуюць супраць аб'яднаньня ВНУ і за адстаўку рэктара. 

Свавольле ў Сумах

Адкрыты ліст-зварот (1 жніўня 2004 года)

1 жніўня ў Сумах было вельмі сьпякотна, нават занадта. І галоўнаю прычынаю гэтаму ёсьць зусім не прыродныя фактары, а людзкія. Сумчанам было прадэманстравана, як патрэбна ўносіць у жыцьцё прапагандаваныя нашаю дзяржаваю дэмакратычныя й прававыя каштоўнасьці. Пачалося ўсё ўначы…

Сёньня уначы на намётавае мястэчка сумскіх студэнтаў быў зьдзейсьнены напад. Каля двух гадзінаў ночы ў лягер уварваліся блізу 70-100 людзей у форме міліцыянтаў і пачалі выцягваць студэнтаў з намётаў. На патрабаваньне прадставіцца і паказаць свае пасьведчаньні яны моўчкі працягвалі зьбіраць усіх жыхароў мястэчка ў адным месцы. Пасьля гэтага распачаўся вобшук намётаў. Пры гэтым ніводзін сьведка ня быў далучаны да гэтага працэсу, ніводнага тлумачэньня ня было дадзена. У выніку міліцыянты нібыта знайшлі два пакункі канаплі і дзьве гранаты (акрамя “знаходкі” раніцай выявілася яшчэ і прапажа – з намётавага мястэчка зьніклі куртка і пашпарт).

Ужо праз 15 хвілін у лягеры засталіся толькі два студэнты – усіх астатніх пасадзілі ў машыны і адвезьлі ў аддзяленьне міліцыі. Раніцай пратэстуючых адпусьцілі, але ня усіх. Тых, што былі зь іншых гарадоў трымаюць надалей. Нагадаем, што акцыя пратэсту сумскіх студэнтаў і выкладчыкаў супраць незаконнага аб’яднаньня трох унівэрсытэтаў пачалася ў траўні. Спачатку гэта быў мітынг і звароты да чыноўнікаў.

А 28 чэрвеня, у Дзень Канстытуцыі Украіны, у самым цэнтры Сум – на вул. Саборнай – было разьбіта намётавае мястэчка. За месяц існаваньня на яго было зроблена тры напады з выкарыстаньнем атрутных хімічных рэчываў, студэнтаў забіралі ў шпіталь, аднаго паклалі ў рэанімацыю. Дзякаваць Богу, што зараз усе жывыя й здаровыя. Але ніводзін пратэстуючы не скарыўся. Каля намётавага мястэчка увесь час стаіць пост міліцыі, але яны не рэагуюць на напады, правакацыі і бойкі, якія навязваюцца студэнтам з боку маладзёнаў, якіх каля лягеру нямала. І нават, калі жыхары мястэчка уласнымі сіламі затрымліць правакатараў і перадаюць іх праваахоўным органам, то пасьля аказваецца, што маладзёнаў адпускаюць на волю.

1 жніўня скончваецца тэрмін ультыматуму, які быў дадзены Прэзыдэнту Украіны. Студэнты і выкладчыкі абяцалі: у выпадку не выкананьня патрабаваньняў ажыцьцявіцца пешы паход на Кіеў, дзе будзе разьбіта намётавае мястэчка, і акцыя пратэсту будзе працягнутая. Ультыматум вычарпаны. Але паход, дзякуючы мясцовым уладам, на нейкі час адкладаецца.

Сёньня каля 10 гадзіны уранку каля намётавага мястэчка адбыўся мітынг. Пасьля гэтага плянаваліся праводзіны сумскіх студэнтаў за межы горада. Але пратэстуючых дагэтуль трымаюць пад вартаю і невядома, што зь імі адбываецца. А улады, тым часам, рыхтавалі новы, больш “захапляючы” сюрпрыз… З самага ранку было заўважана, што за 200 мэтраў ад лягеру знаходзіцца вялікі кагал людзей у форме. Акрамя таго, там знаходзіцца і Сумскі мэр Амельчанка В.П. Пра прычыны прысутнасьці тых людзей вырашылі даведацца намесьнік студэнцкага рэктара Сумскага Дзяржаўнага Унівэрсытэта В. Чэпік, выкладчык таго ж ВНУ Харчанка Н.А. і маці аднаго з студэнтаў Ільляшэнка Н.Н. Але мэр не захацеў з імі размаўляць, зазначыўшы, што размаўляў ужо два тыдні таму, а ў лягеры знаходзяцца злачынцы і людзі інфікаваныя вэнэрычнымі захворваньнямі. Пасьля гэтага усе чакалі ужо не правакацыі, а цалкам арганізаванага захопу Намётавага мястэчка.

Чакаць давялося ня доўга. Прыкладна ў 11.40 пачаўся наступ. Людзі ў міліцэйскай і працоўнай формах хутка абкружылі мястэчка і пачалі зносіць намёты. Зноўку ніхто не прадстаўляўся, а на форме шмат каго не было нават нашывак, што сьведчаць да якога аддзелу праваахоўных органаў яны адносяцца. Іх прасілі не рабіць гэтага, іх малілі. І малілі ўжо не некалькі дзесяткаў людзей, а сотні... Але яны працягвалі цынічна таптаць людзкую надзею на сваю годнасьць. Адразу ж пад’ехала грузавая машына, у якую плянавалася кідаць намёты і іншае майно удзельнікаў руху супраціву…

І тут прачнуўся народны дух! Людзі узьняліся. Людзі былі ў запале! Людзі былі абураныя! Мы пачалі фармаваць сваё кола вакол іхняга. Мы не хацелі дазволіць расьцягнуць майно студэнтаў і выкладчыкаў. Мы крычалі: „Ганьба! Ганьба!” Яны не чакалі такога адпору й выглядалі разгубленымі. Але нас было ужо не спыніць. Тыя, хто застаўся ў лягеры заклікалі людзей заходзіць у сярэдзіну. І мы пайшлі. Усе пайшлі. А яны не выстаялі. Іх кола ушчэнт рассыпалася, і яны не выглядалі ужо разгубленымі, а былі проста выбітыя з каляіны, асабліва тыя, хто кіраваў. Нарэшце яны цалкам адступілі і пайшлі на сваё месца ранейшай дысьлякацыі.

А мы радаваліся. Радаваліся, што супольнымі намаганьнямі змаглі адстаяць студэнтаў, іх бацькоў, і … нават, проста сябе… Сябе, як грамадзяніна Украіны, які мае права на вольнае выказваньне сваіх думак, права на абарону ад беззаконьня. А людзі, што падыходзілі, казалі пра міліцыянтаў з аўтаматамі ў іншых месцах…

З самага пачатку акцыі пратэсту былі створаны мацярынскі камітэт і грамадзкі камітэт, якія падтрымліваюць намаганьні студэнтаў і выкладчыкаў. Ад іх імя і ад імя студэнтаў і выкладчыкаў працягваюцца звароты да Прэзыдэнта Украіны, Прэм’ер-міністра, народных дэпутатаў і праваабаронцаў з просьбаю спыніць беззаконьне, якое робіцца уладаю Сумаў.
Нашае супольнае заданьне – данесьці да кожнага, тое што робіцца ў Сумах. Нельга маўчаць, трэба крычаць! Трэба падымаць грамадзкасьць на нашу падтрымку, бо тая падтрымка ёсьць падтрымкаю сябе, сваіх правоў, і не толькі канстытуцыйных… І дакуль мы ня будзем падтрымліваць адзін аднога ў адстойваньні сваіх правоў, датуль мы будзем пакутаваць. Усе без вынятку. Мы вельмі просім вас: падтрымайце нас, не пакідайце нас адных!

Я прашу усіх ад свайго імя і ад імя сумскіх студэнтаў і выкладчыкаў, якія пратэстуюць супраць цынічнага парушэньня сваіх правоў – супраць незаконнага аб’яднаньня трох унівэрсытэтаў: Дзяржаўнага, Пэдагагічнага і Аграрнага ў адзіны Сумскі Нацыянальны – спрыяць распаўсюджаньню інфармацыі пра тое, што творыцца ў Сумах. Калі ласка, калі Ты ці Вы чытаеце гэты ліст, не палянуйцеся даслаць яго таксама сваім знаёмым і сябрам. Толькі разам, а не паасобку, мы зможам дамагчыся таго, каб у Сумы вярнулася праўда. Разам мы пераможам! Мы вельмі просім вас: падтрымайце нас не пакідайце нас адных!

P.S. Да веданьня студэнтаў. Калі ў Сумах аб'яднаньне усё ж адбудзецца, то з наступнага навучальнага году Вы таксама адчуеце на сабе такі працэс інтэграцыі – Вы ўсе будзеце ў сваіх гарадох вучыцца ў аб’яднаных нацыянальных унівэрсытэтах. І не варта думаць, што вас абміне, бо ў Сумах, як зазначылі, ідзе экспэрымэнт, які будзе распаўсюджвацца на ўсю Украіну. І не варта думаць, што ў гэтым нічога паганага няма. Вы проста адчуеце…

Рэванш "беспредела" ў Сумах (20 чэрвеня 2005 года)

аднакроць не судзімы рэктар

"Сумская вышэйшая адукацыя зноўку пад пагрозай" - так пачынаецца улётка, якую распаўсюджваюць студэнты і выкладчыкі Сумскага пэдунівэрсытэта імя А.С.Макаранка. Падобна, гэтым летам ім зноўку прыйдзецца разьбіваць намёты ў цэнтры горада, браць у рукі плякаты, мэгафоны і змагацца ужо зь цяперашнім чыноўніцтвам. А падставай для гэтага выбары рэктара.

У сакавіку 2005 г. папярэдні рэктар Іваній В.С. пад ціскам студэнтаў і выкладчыкаў падаў у адстаўку. Выконваць абавязкі галоўнага адміністратара ВНУ прызначылі Чайненка Н.Н. Ужо тады ішлі дыскусіі, каму даверыць кіраваць унівэрсытэтам на некалькі месяцаў. І кандыдатура спадарыні Чайненка зьяўлялася кампрамісам паміж супрацьлеглымі сіламі...

Нагадаем, што ўлетку 2004 г. студэнты трох вядучых ВНУ (пэдагагічны, палітэхнічны і аграрны ўнівэрсытэты) Сум змагаліся супраць аб'яднаньня іх alma maters у адзін Сумскі нацыянальны унівэрсытэт. Тады гэты працэс адбываўся пад кіраўніцтвам Шчэрбаня В.П., губэрнатара вобласьці, і Царэнка, рэктара аграрнага унівэрсытэта, на базе якога і плянавалася стварыць СНУ. Барацьба была доўгая й заўзятая. Пасьля некалькіх мітынгаў і настойлівых зваротаў у розныя інстанцыі, нарэшце, у Дзень Канстытуцыі ў горадзе зьявіўся намётавы гарадок. Але і гэта не дало сумневу ўладзе ў правільнасьці свайго выбару. За месяц студэнтам давялося супрацьстаяць атакам недабразычліўцаў, у тым ліку і хімічным (лягер два разы закідвалі бутэлькамі з моцнай атрутай - крэазотам). Пасьля была пешая выправа на Кіеў, лоўля і зьбіцьцё пратэстуючых пад вёскай Андрыяшэўка. І толькі 10 жніўня Кучма скасаваў свой загад па аб'яднаньню ВНУ.

Увосень у пэдунівэры ствараецца незалежны прафзьвяз, разьвіваецца прафзьвяз выкладчыкаў. Пасьля Памаранчавай рэвалюцыі павялічваецца ціск на рэктара з патрабаваньнем сысьці з пасады за садзейнічаньне разбурэньню навучальнай установы падчас летніх падзеяў. Рэктар сышоў. Прызначаная в.а. Прызначаная дата выбараў. Прафзьвязы дабіваюцца ўнясеньня ў статут зьменаў адносна колькасьці дэлегатаў, якія будуць галасаваць на выбарах рэктара: 200 замест 70. У перадвыбарчай гонцы ўдзельнічаюць тры кандыдаты. Два зь іх на канфэрэнцыі працоўнага калектыву набіраюць звыш 30% галасоў і, такім чынам, пераўзыходзяць бар'ер для падачы іх кандыдатур на разгляд міністру адукацыі. 31 траўня С. Нікалаенка зацьвярджае на пасаду рэктара Сумскага пэдагагічнага унівэрсытэта Падбярэзскага М.К., прарэктара па навукова-выхаваўчай працы Харкаўскага нацыянальнага пэдагагічнага унівэрсытэта.

Здаецца, прыйшоў новы незаангажаваны кіраўнік, які сьвежым вокам зможа паглядзець на праблемы ВНУ і вырашыць іх. Аднак, становіцца вядома, што новы рэктар... з крымінальным мінулым. Напрыканцы 80-х Падбярэзскі М.К. па прысудзе Кіеўскага гарадзкога суда г. Харкава ў адпаведнасьці з артыкулам 165 Крымінальнага кодэкса Украіны (злоўжываньне службовым становішчам) быў асуджаны на 3 гады пазбаўленьня волі і на 5 год права займацца выкладчыцкай дзейнасьцю. Але нават ня гэта стала падставай для незадаволеньня, а тое, што Падбярэзскі схаваў гэтыя факты ад працоўнага калектыву. На пытаньне аб тым, ці прыцягваўся калі-небудзь да крымінальнай адказнасьці, Мікалай Кандратавіч адказваў адмоўна і паказваў даведку, выданую Харкаўскім УМУС 18 траўня 2005 г.

Акрамя гэтага, не зразумела пазыцыя Міністра адукацыі пры прыняцьці рашэньня аб прызначэньні Падбярэзскага М.К. рэктарам. Схаваныя факты сталі вядомыя ўжо пасьля галасаваньня, але перад зацьвярджэньнем на гэтую пасаду міністрам. Як сьцьвярджаюць дацэнт катэдры фізычнай рэабілітацыі Кукса В., дацэнт катэдры матэматыкі Пятрэнка С., кіраўнік катэдры музычна-інструмэнтальнага выкананьня Іваноў Е. у міністэрства быў накіраваны ліст, у якім значылася, што Падбярэзскі М.К. схаваў сваё крымінальнае мінулае, чым увёў у зман калектыў, і такім чынам ён наўрад ці змог бы набраць патрэбную колькасьць галасоў (ён апярэдзіў іншага кандыдата ўсяго на 7 галасоў). Выходзіць, што судзімасьць Мікалая Кандратавіча і тое, што ён схаваў гэты факт сваёй біяграфіі, зьяўляецца значным аргумантам, здольным аддаць выбар (75 галасоў супраць 68) у бок яго кандыдатуры?..

Аднак, прычыну такога дзіўнага выбару можна пашукаць і у іншым - у палітыцы. Жонка новага рэктара зьяўляецца навуковым кіраўніком прэтэндэнткі на навуковую ступень Любові Пшанічнай. Пшанічная Л.І. займае пасаду начальніка кіраўніцтва адукацыі вобласьці. Падчас мінулагадовай "рэвалюцыі на траве" яна ўсяляк падтрымлівала Царэнка, які да таго ж зьяўляецца яе аднапартыйцам у СДПУ (о). Сама Любоў Іванаўна тады займала высокае месца ў фракцыі СДПУ (о) у Сумскім гарсавеце. Аднак, разам са зьменай улады Пшанічная раптам заўважыла за сабой схільнасьць да іншай палітычнай ідэалёгіі, сацыялістычнай, і ўвайшла ў шэрагі СПУ. Напэўна яна пасьпела сябе зарэкамэндаваць выбітнай сацыялісткай. Чым жа можна патлумачыць, што ёй даверылі займацца пытаньнямі абласной адукацыі? Тым больш, хто! Клачко С.В., другі сакратар абкома СПУ у Сумскай вобласьці, а цяпер, да таго ж, в.а. мэра Сум. Варта адзначыць рэвалюцыйнасьць і актыўнасьць Сяргея Уладзіміравіча падчас студэнцкай рэвалюцыі. Тады ён усяляк дапамагаў студэнтам і выкладчыкам адстойваць свае правы і здабываць адмену загада Кучмы аб стварэньні СНУ. Вельмі зьдзіўляе цяперашняя нявызначанасьць Клачко адносна сытуацыі вакол прызначэньня рэктара пэдунівэрсытэта. Да магчымых фактараў, што паўплывалі на рашэньне адносна кандыдатуры Падбярэзскага, можна дадаць і тое, што да шэрагаў фракцыі СПУ у Вярхоўнай Радзе далучыўся новы народны дэпутат - Мардавец Л., першы сакратар абкома СПУ у Сумскай вобласьці. Можа быць ён паспрыяў узыходжаньню Падбярэзскага на новы нязьведаны дагэтуль кіраўнічы алімп?..

Можна доўга разьбірацца ў прычынах, шукаць нейкія ўзаемасувязі, аднак, зразумела адно - калектыў пэдунівэрсытэта мірыцца зь цяперашняй сытуацыяй не зьбіраецца. Супрацьстаяньне паміж новай уладай і студэнтамі ўжо стартавала.

6 чэрвеня намесьнік міністра Міхал Стэпко, які прыехаў прадстаўляць новага рэктара, быў сустрэты мітынгам каля ўнівэрсытэта і намётам на газоне. Сам Падбярэзскі, упершыню выступаючы перад акадэмічнай аўдыторыяй пры новай пасадзе, заўважна хваляваўся і абяцаў за пяць год пераўтварыць ВНУ у нацыянальную, стварыць саветы па абароне дысэртацый. Ён таксама выказаў спадзеў, што яму павераць і усе плёткі пра яго згаснуць. Пакуль новы рэктар спадзяецца, што усё само неяк сьціхне, студэнты і выкладчыкі дзейнічаюць. 10 чэрвеня яны правялі сумесную акцыю пратэсту на прыступках Міністэрства адукацыі ў Кіеве. Мітынг цягнуўся больш за гадзіну і ў ім прынялі ўдзел блізу 40 чалавек. "Мы хацелі паразмаўляць зь міністрам Станіславам Мікалаенка, але міністэрскія службоўцы, якія выйшлі замест яго, сказалі, што яго няма. Але ўжо пад канец акцыі Мікалаенка выйшаў з будынку, пабачыў, што мы яшчэ не сышлі і схаваўся", - распавядае ўдзельнік акцыі дацэнт катэдры фізычнай рэабілітацыі СДПУ В. Кукса.

У бліжэйшых плянах пратэстуючых даць прэс-канфэрэнцыю ў Сумах і ў Кіеве. Калі пазыцыя міністра застанецца нязьменнай, 28 чэрвеня, у Дзень Канстытуцыі Украіны, у сквэры Т.Г.Шаўчэнка ў Сумах, там, дзе й мінулым летам, будзе разьбіты намётавы гарадок у знак пратэсту супраць самавольства цяперашніх чыноўнікаў.

Незадаволенасьць студэнтаў і выкладчыкаў выклікае й тое, што практычна ўсе прарэктары засталіся на сваіх месцах. А гэта тыя, хто скампрамэтавалі яе мінулым летам падчас аб'яднаньня ўнівэрсытэтаў пад эгідай "всея Сумшчыны" Шчэрбаня і вялікага рэфарматара адукацыі Царэнка.

P.S. Цікава, што ў Дзень Канстытуцыі, роўна праз год, калі быў усталяваны першы намёт у сквэры Шаўчэнка, плянуецца ўрачыстае адкрыцьцё помніка ўсім, хто пратэставаў супраць стварэньня Сумскага Нацыянальнага Унівэрсытэта.
Можа на наступны год зьявіцца яшчэ адзін помнік...

Цытата з артыкула "З чорного ходу", апублікаванага ў газэце «Радянська Україна» 1.01.88:
«На лаві підсудних 10 чоловік. Це ті, хто приймав до інституту за хабарі, і ті, хто ці хабарі давав і хто був посередником. Разом з Процевським вислухали вирок колишній декан заочного факультету доцент В. Богинський і кандидат юридичних наук М. ПОДБЕРЕЗСЬКИЙ. Мав бути серед них і колишній ректор інституту В. Маслов. Та до судового процесу він не дожив.
Брали хабарі без сорому і сумніву, брали коньяком і ікрою, радіоапаратурою і будматеріалами, брали готівкою від 2 до 20 тис. Страху не знали. Хабар дається і береться потай, один на один, слідству довести факт хабарництва надзвичайно важко. Це чудово знали юристи з ученими ступенями. Та тривала безкарність притупила їх пильність...»

Аляксандр Тэрлюк, пераклад на беларускую Сяржука Семянюка